COĞRAFİ ZONA, TƏBİİ ZONA

regional landşaft vahidi olub xüsusi iqlim tipinə, spesifik bitki örtüyü, heyvanat aləminə malik olan geniş ərazi. C.z. yer səthinin üfiqi-zonallıq üzrə fiziki-coğrafi rayonlaşdırmasının yüksək pilləsindən biri olub coğrafi qurşaq daxilində yerləşir. İlk dəfə C.z. V.V.Dokuçayev (1898) tərəfindən təbii-tarixi zonalar kimi ayrılmışdır. C.z. təliminin inkişafında L.S.Berqin (1931) müstəsna yeri vardır. O, şimal yarımkürəsinin düzən hissəsində tundra, mülayim iqlimin meşələri, meşə-çöl, çöl, Aralıq dənizi, yarımsəhra, səhra, subtropik meşələr, tropik səhra, tropik çöl, tropik meşə-çöl (savanna), rütubətli tropik meşələr zonaları ayırmışdır. – Buzlaq zonası (coğrafi) – arktika və antarktika səhraları ərazisi, həmişə və ya ilin çox aylarında buzlaq altında olub ali bitkilərə təsadüf edilmir. – Tundra zonası (coğrafi) – subarktik qurşağın ərazisi olub sərt iqlimi, daim donuşluğun olması, meşəsizliyi, mamır və şibyələrin güclü inkişafı, yüksək rütubətliyi, heyvanat aləminin kasatlığı ilə səciyyələnir. – Meşə-tundra zonası – subarktik qurşaqda tundra zonasından tayqa zonasına keçid ərazidə yerləşib hər iki zonanın flora və fauna elementlərinin birliyi müşahidə olunur. – Tayqa zonası – meşə zonasının şimal hissəsi – mülayim qurşağın iynəyarpaqlı meşələri, özünəməxsus torpaq örtüyü və heyvanat aləmi var. – Qarışıq meşələr zonası – mülayim qarşaqda qarışıq iynəyarpaqlı və enliyarpaqlı meşələrin ərazisi. – Meşə zonası – mülayim, subtropik, tropik, subekvator və ekvator qurşaqlarında müxtəlif meşə tipləri zonası. Mülayim qurşaqda tayqa, qarışıq və enliyarpaqlı meşələr zonası ayrıca zona kimi ayrılır. – Meşə-çöl zonası – mülayim və subtropik qurşağın meşə və çöl əraziləri bir-birini əvəz edən zona. – Çöl (bozqır) zonası – mülayim və subtropik qurşaqlarda meşəsiz kserofit xarakterli sıx ot örtüyünə malik olan ərazilər. – Aralıq dənizi zonası – subtropik qurşaqda yerləşib ilboyu rütubətliyin qeyri barəbər olmasilə (əsasən qış yağıntısı) səciyyələnir. Bitki örtüyü həmişəyaşıl meşələr və kserofit kolluqlardan ibarətdir. – Subtropik zona – Yerin subtropik qurşaqlarına daxil olan bir sıra zonalar (şimal və cənub yarımkürələrdə): həmişəyaşıl subtropik meşələr və kolluqlar, subtropik qarışıq musson meşələri, subtropik meşə-çöl, çöl, (bozqır) yarımsəhra və səhralar. – Yarımsəhra zonası – mülayim, subtropik və tropik qurşaqlarda çöl zonasından səhra zonasına keçid ərazilərdə yerləşib (quru-kontinental iqlim şəraitində) münbit olmayan, çox vaxt şorakət torpaqlarda seyrək kserofit bitki örtüyünə malikdir. – Səhra zonası – mülayim, subtropik və tropik qurşaqların çox quru kontinental iqlimi şəraitində, əksər halda şorlaşmış torpaqlarda seyrək bitki örtüyü. – Savanna zonası – tropik və subtropik qurşaqlarda tək-tək ağac və kolluqlar ot bitkiləri fonunda. – Tropik zona – Yerin şimal və cənub yarımkürəsinin tropik qurşaqlarında rütubətli sıx tropik meşələri, tropik seyrək meşələri, quru çöl və savannalar, tropik yarımsəhra və səhraları.